شهرکابل با فرارسیدن فصل سرما، بیش از اندازه آلوده شده است که انگیزه‌های مختلفی را در آن می‌توان سراغ داشت. رعایت سلامت محیط زنده‌گی و جلوگیری ازآلوده‌گی هوا، تلاشی است در جهت نجات از نابودی. امسال درفصل زمستان، بیش ازهر وقت دیگر، میزان آلوده‌گی هوا رو به افزایش است، به ویژه هنگام شام و صبح آلوده‌گی به اوج خود می‌رسد و افرادی که در این اوقات درفضای باز رفت وآمد دارند، هوای کاملاً آلوده را تنفس می‌کنند. چگونه‌گی این مسآله و راهای جلوگیری از معروض شدن به هوای آلوده را من نبی الله نبیل گزارشگر نشریه پامیر درگفت و شنودی با دوکتور محمد ادریس توخی معاون ریاست صحت محیطی و محیط زیست شاروالی کابل مطرح نمودم که خدمت تان پیشکش می‌دارم.
سوال: داکترصاحب، ابتدا اگر توضیح دهید که کدام عوامل باعث آلوده‌گی هوامی گردد؟
جواب: هوا ترکیبی از گازهای مختلف است که قسمت زیادی از آنرا گاز اکسیجن و نایتروجن تشکیل می‌دهد. هوای سالم و طبیعی به طور تقریبی ۲۱٪ اکسیجن ، ۷۸٪ نایتروجن، ۰.۹٪ آرگون، ۰.۳٪ کاربن و مقدار جزیی از گازهای دیگر را شامل می‌گردد. آلوده‌گی هوا به یک منطقه‌ی از جهان وابسته نبوده زیرا آلوده‌گی در جو زمین، درمنطقه‌ی بیوسفیر بسرعت مخلوط و بسیار سریع می‌چرخد و به راحتی آلوده‌گی‌ها پخش و منتقل می‌گردند. امروزه در کشور ما بنابر مشکلات اقتصادی، پائین بودن سطح آگاهی مردم در مورد اضرار آلوده‌گی هوا ومحیط زیست و بالاخره پائین بودن فرهنگ شهرنشینی، شهروندان پایتخت را دامنگیر مشکلات تهدید کننده و جبران ناپذیرنموده است. این معضل نه تنها برای نسل موجود، بلکه برای نسل‌های آینده نیز خطرات جدی را به میراث خواهد گذاشت. در کل باید یاد آورشد که عوامل آلودگی هوا به دو بخش تقیسم می‌شوند: یکی عوامل طبیعی غیر قابل کنترول، دو دیگر عوامل مصنوعی قابل کنترول می‌باشد.
سوال: عوامل آلوده‌گی هوا در شهر کابل، درفصل زمستان کدام‌ها اند؟
جواب: عامل اصلی، کاهش تهویۀ طبیعی درفصل زمستان می‌باشد. معمولاً در فصل زمستان کاهش شعاع آفتاب سبب سرد شدن هوا درسطح زمین و سبب کاهش تبادله هوای گرم با هوای سرد شده که در چنين شرايطی نوسانات عمودی جو به راحتی صورت نگرفته و سبب می‌گردد تا تهويه طبيعی صورت نگرفته و باعث نشست هوای سرد که مخلوطی ازآلاینده‌های هوا می‌باشد، درسطح زمین گردد. درنتیجه، آلوده‌گی هوا در عمق حدود يک کليومتر از سطح زمين حبس می‌شود که با بالا آمدن خورشيد و گرم شدن تدريجی سطح زمين، هوای سرد به تدريج گرم و همرا با آلوده‌گی‌های آن به سمت بالا رفته و سبب کاهش آلوده‌گی می‌گردد.
موضوعات دیگر در این زمینه شامل:
1- موقیعت جغرافیایی شهر و محاط بودن با کوه‌ها. 2- تغییرات اقلیمی و کاهش میزان بارندگی‌ها به اساس ارقام دست داشته. فعلاً در شهر کابل در حدود پنجصد‌هزار منزل رهایشی در ساحات پلانی و غیر پلانی موجود است. درصورتی که ۷۰ فیصد فامیل‌ها که شامل سیصد و پنجاه هزار فامیل می‌شود، بخاطر تسخین منازل، از ذغال سنگ در سه ماه فصل زمستان استفاده نمایند پس مصرف ذغال در سه ماه زمستان و میزان آلوده‌گی آن قرار ذیل خواهد بود: مصرف ۲۴ ساعت هر خانه بطور اوسط 1۰ کیلوگرام جمعاً معادل ۳۵۰۰ تن ذغال در ۲۴ ساعت مصرف می‌نماید. از سوخت هر تن ذغال سنگ ۰.۱ تن خاکستر تولید می‌شود پس مقدار خاکستر تولید شده دریک شبانه روز در شهرکابل ۳۵۰ تن و اگر این محاسبه در صد روز زمستان صورت گیرد سی و پنجهزار تن خاکستر از مصرف ذغال سنگ تولید می‌شود. سوختاندن ذغال سنگ، برعلاوه آلوده‌گی هوا، باعث آلوده‌گی خاک هم می‌گردد. سالانه سی و پنجهزار تن خاکستر ذغال سنگ غیر قابل تجزیه در فصل سرما، در خاک علاوه می‌گردد که در آینده مشکلات جدی را برای نباتات و دهاقین به بار خواهد آورد. البته قابل یاد آوریست که برخی از خانواده‌های فقیر از پلاستیک، رابر، لباس کهنه، بوت کهنه و لوازم کهنه قابل سوخت برای تسخین و حتی پخت پز استفاده می‌نمایند. از جانب دیگر، در مورد وسایط ترانسپورتی، ارقام ارایه شده نشان می‌دهد که فعلاً در شهر کابل در حدود هشتصد هزار عراده واسطه نقلیه در حال فعالیت اند که اکثریت این موترها مودل‌های کهنه و یا هم استهلاک شده (بخصوص وسایط نقلیۀ ادارات دولتی) اند که در شهر تردد دارند. اگر بطور اوسط هر واسطه روزانه با وجود ترافیک سنگین در شهر۵ لیتر تیل مصرف نماید، روزانه در شهرکابل در حدود ۴ ملیون لیتر تیل به مصرف می‌رسد. تصور کنیدکه مصرف این مقدار تیل که هم کیفیت تیل وهم کیفیت انجن موتر زیر سوال است، چه اندازه آلوده‌گی تولید خواهد نمود.
سوال: شهروندان کابل برای اینکه از سرایت امراض مهلک طرق تنفسی که بیشتر، از آلاینده‌های هوا پدید می‌آید، چگونه در امان بمانند؟
جواب: در این زمینه موارد ذیل را قابل یادآوری می‌دانم:
- اجتناب خروج از منزل در ساعات بحرانی ( اوقاتی که آلوده‌گی بیشتر می‌باشد).
- انتخاب مسیرهای با حداقل سطح ترافیک به طوری که حرکت در مسیر مورد نظر روان باشد.
- انتخاب عبور از میان پارک‌ها و باغ‌های عمومی، درصورت پیاده روی و یا با بایسکل.
- اجتناب از فعالیت‌های ورزشی در بیرون از منزل، در اوقاتِ که آلوده‌گی بیشتر است.
- بالا نمودن شیشه‌ها و خاموش نمودن ماشین موترها در زمان راه بندی‌های ترافیکی.
- درصورت توانایی مالی، استفاده بهتر از انرژی پاک برای تسخین منازل.
- استفاده از ترانسپورت شهری درصورت موجود.- استفاده از ماسک در مکان‌های آلوده. - ورزش در فضاهای سرپوشیده. رژیم غذایی: هوای آلوده حاوی تركيبات سمی برای بدن انسان بوده و از طرفی بدن همواره به ذراتی كه در هوای آلوده وجود دارد واكنش التهابی نشان می‌دهد. و تركيبات آنتی‌اكسيدانی از اين فعاليت‌ها ممانعت به عمل می‌آورند. ویتامین‌ها بهترین آنتی اکسیدانت برای مقابله با اضرار ناشی از مولیکول‌های رادیکال آزاد که در اثرتماس با آلاینده‌های هوا بوجود می‌آید، هستند. پس در نظر گرفتن رژیم غذایی مناسب در همه فصل‌ها و بخصوص در روزهای که سطح آلوده‌گی هوا به مرحله بحرانی می‌رسد، برای صحت ضروری می‌باشد و باید همیشه خوردن لبنیات، میوه و سبزیجات تازه که حاوی ویتامین‌های مختلف بخصوص ویتامین c هستند، استفاده گردد. اغلب سبزیجات و محصولات گیاهی تازه، غنی از آنتی اکسیدانت هستند و می‌توانند عوارض آلوده‌گی هوا را کاهش دهند. عادت دادن کودکان به خوردن سیر، پیاز و سایرترکاری‌ها، این سبزیجات می‌توانند از موکوس (مخاط) سیستم تنفسی محافظت کنند. نوشیدن آب درطول روز، خوردن میوه‌های آبدار، چای سبز، شربت آب لیمو و سوپ سبزیجات، کلیه ها را کمک می‌کند تا املاح اضافی را از بدن زودتر خارج سازند. اجتناب از خرید میوه و سبزیجات تازه از دست فروشان و یا دکاندارنی که سبزیجات خود را در بیرون از دکان و در مسیر عبور و مرور وسایط نقلیه به فروش می‌رسانند. سبزیجات را قبل از خوردن و پختن برای 20 دقیقه در آب سرد بگذارید تا مقداری نیترات‌های که از خاک و یا از سبب آلوده‌گی هوا ممکن است در سبزیجات تجمع کرده باشد، وارد آب شود. در میان میوه‌ها سیب، سرب را جذب می‌کند و مانع رسیدن آسیب به حجرات بدن می‌شود. کینو ،مالته ، لیمو، زردگ، کدو تنبل، مرچ سبز، انواع کرم، بادنجان رومی، کیوی و غلات سبوس‌دار هم این خاصیت را دارند.