محمد یاسینامین
ډېر خلک فکر کوي چې یوازې مېوه لرونکې ونې ګټورې دي، خو حقیقت دا دی چې بې مېوې ونې هم ډېرې مهمې دي او په بېلابېلو برخو کې لاندې ګټې لري:
۱- د چاپېریال ساتنه او هوا پاکول:
الف- کاربن ډای اکساید جذبوي: ونې د فوتوسنتز پروسې له لارې کاربن ډای اکساید جذبوي او آکسیجن تولیدوي، چې د هوا د پاکوالي لپاره ډېر مهم دي.
ب- دوړې، لوګي او زهري ګازونه کموي: غیر مېوه لرونکې ونې د هوا فلټر په توګه کار کوي، دوړې جذبوي، لوګي کموي او زهري ګازونه تصفیه کوي.
ج- د اوزون طبقه ساتي: ځینې ونې لکه د صنوبر او سرو هغه کیمیاوي مواد تولیدوي چې د اوزون طبقې په ساتلو کې مرسته کوي.
۲- د خاورې ساتنه او د اوبو مدیریت:
الف- د خاورې د خرابېدومخنیوی کوي: د ونو ریښې خاوره کلکوي او د باران او باد له امله د خاورې د وړلو مخنیوی کوي.
ب- د اوبو جذب او د سېلابونو مخنیوی: د ونو ریښې باراني اوبه جذبوي، چې د سېلابونو او د ځمکې لاندې اوبو د کمښت مخه نیسي.
ج- د شګو طوفانونو مخنیوی: په هغه سیمو کې چې ډېر بادونه چلیږي، غیر مېوه لرونکې ونې د شګو او دوړو د خپرېدو مخه نیسي.
۳- سیوری او د تودوخې کمول:
الف- د تودوخې کمښت: ونې د لمر وړانګې جذبوي او د چاپېریال تودوخه ټیټوي.
په ښاري سیمو کې ونې د تودوخې د جزیرې اغېز کموي.
ب- د سیوري خپرول: په تودو سیمو کې ونې سیوری برابروي، چې خلک ترې ګټه اخلي او د استوګنې سیمې هم یخې ساتي.
۴- د ژوندیو موجوداتو لپاره کور:
الف- د مرغانو او حیواناتو استوګنځای: غیر مېوه لرونکې ونې د مرغانو، ځنګلي حیواناتو، حـشراتو، او کوچنیو ژویو لپاره د استوګنې مناسب ځایونه جوړوي.
ب- د ګرده افشانی مرسته: ځینې حشرات لکه د شاتو مچۍ، پروانې (شب پرکې) او نور د ګرده افشانۍ له لارې د نباتاتو د تولید په بهیر کې مرسته کوي، چې دا کار د کرنیزو محصولاتو لپاره مهم دی.
۵- د لرګیو، کاغذ، درملو او سون توکو تولید:
الف- د لرګیو تولید: ډېرې غیر مېوه لرونکې ونې د لرګیو د تولید لپاره کارول کېږي، چې د فرنیچر، ودانیو، بېړیو، او نورو توکو د جوړولو لپاره ترې ګټه اخیستل کېږي.
ب- د کاغذ تولید: د صنوبر، اوکالپتوس او نورو ونو له پوټکي او لرګیو څخه کاغذ جوړیږي.
ج- درمل جوړونه: ځینې ونې لکه صنوبر، اراوکاریا او د اوکالپتوس ونې داسې کیمیاوي مواد لري چې د درملو په جوړولو کې کارول کېږي.
د- د سون لپاره کارول کېږي: په هغو سیمو کې چې د ګازو او بریښنا آسانتیاوې نشته، خلک د غیر مېوه لرونکو ونو له لرګیو څخه د سون توکو په توګه کار اخلي.
۶- په زینتي او ښکلا برخو کې:
الف- د پارکونو، بڼونو، او سړکونو ښکلا: غیر مېوه لرونکې ونې د ښارونو، پارکونو، سړکونو، جوماتونو او عامه ځایونو ښکلا زیاتوي.
ب- ذهني آرامتیا او رواني ګټې: طبیعت ته نږدېوالی د انسان ذهني سکون زیاتوي، روحي فشار کموي او د خلکو په روحیې مثبت اغېز کوي.
۷- د اقتصادي او ټولنیز ارزښت لرونکي ونې:
الف- د ګټور صنعت لپاره توکي برابروي: ځینې ونې لکه صنوبر، د هندوستان صندل و د اوکالپتوس ونې د عطرونو، د صابونونو، او د ښکلايي محصولاتو لپاره مواد تولیدوي.
ب- د خوړو تولید کې مرسته: که څه هم ځینې ونې په خپله مېوه نه لري، خو د نورو مېوه لرونکو ونو د ودې لپاره مناسب چاپېریال برابروي.
۸- د اقلیم له بدلون سره مبارزه:
الف- د ګلوبل وارمینګ کمول: ونې د زرغونو خونو ګازونه جذبوي او د ځمکې تودوخه راکمولی شي.
ب- د وچکالۍ ضد مقاومت: ځینې ونې لکه اکاچیا د وچکالۍ پر وړاندې مقاومت لري او په وچو سیمو کې د زرغونو سیمو په جوړولو کې مرسته کوي.
پایله:
غیرمېوه لرونکې ونې د چاپېریال ساتنې، اقتصادي ګټو د انسانانو د ذهني سکون، د حیواناتو د استوګنې، او د کرنیزې برخې پرمختګ لپاره ډېرې مهمې دي. د ونو اهمیت یوازې د مېوې نشتون له امله نشي کمېدی، بلکې په طبیعت کې د ونو ونډه تر ډېرو مېوه لرونکو ونو هم زیاته ده، نو موږ باید د دغو ونو په ارزښت پوه شو او د ساتنې لپاره یې هڅه وکړو.